خوارج در تاریخ اسلام از میان گروه های مبتدع نخستین گروهیست که ظاهر شد. فکر (خارجی) در حیات طیبه پیامبر اکرم ﷺ نمودار شده بود. ذوالخویصره التمیمی یا حرقوص بن زهیر السعدی (بنا بر اختلاف روایات) نخستین شخص خارجی بود که در برابر رسول اکرمﷺ گستاخی کرد و گفت : إعدل یا محمد یعنی؛ عدالت کن ای محمد!
خوارج به اعتبار لغت: جمع خارجی است وکسانی راگفته می شودکه از طاعت یا دین خارج شده اند.
فرمودات نبوی صلی الله علیه وسلم در مورد خوارج؛ فقه و فوائد آن:
حدیث اول : امام احمد بن حنبل و امام بخاری – رحمهما الله– با سندهای خود از ابو سعید الخدری. رضی الله عنه. نقل میکنند، که فرموده است:
{بعث علیّ و هو بالیمن إلى النبي ﷺ بذُهيبة في تربتها إلی رسول اللهﷺ فقسّمها رسول الله ﷺ بین الاقرع بن حابس الحنظلیّ ثم احد بنی مجاشع وبین عیینة بن بدرالفزاری وعلقمة بن علاثة احد بنی کلاب وبین زید الخیر الطائی ثم احد بنی نبهان قال: فغضبت قریش و الأنصار قالوا : یعطی صنادید أهل نجد ویدعنا:؟ قال إنما أتألّفهم قال: فأقبل رجل غایر العینین ناتئُ الجبین کثّ الّحیة مشرف الوجنتین محلوق الرأس فقال یا محمد إتق الله فقال ومن یطع الله أذا عصیته؟ یأمنُنی علی أهل الارض ولا تامنونی قال فسأل رجل النبی صلی الله علیه وسلم قتله أُراه خالدبن الولید فلما ولّی قال إن من ضِئضئ هذا قوما یقرؤون القرآن لایجاوز حناجرهم یمرقون من الإسلام مروق السهم من الرمیة، یقتلون أهل الاسلام و یدعون اهل الأوثان لئن أنا أدرکتهم لأقتلنهم قتل عاد.(بخاری ج 2 رقم الحدیث 7432/ مسند امام احمد ج. 3 ص 4)
علی رضی الله عنه از یمن یکپارچه طلای خاک آلود )یعنی طلای تازه( را به رسول الله ﷺ. روان نمود. آن حضرت ﷺآن را بین اقرع بن حابس، عیینه بن بدر الفزاری، علقمه بن علاثه و زیر الخیر الطایی تقسیم نمود، قریش و انصار به خشم شدند که رسول الله ﷺ به اشراف نجد می دهد و به ما نمی دهد، رسول الله ﷺ فرمود: من برای ایشان مال می دهم تا در قلب ایشان محبت اسلام جا بگیرد، یک کسی آمد که چشم های فرورفته، پیشانی بیرون برآمده، ریش انبوه، چهرۀ ورم کرده و سر تراشیده داشت و به رسول الله ﷺ گفت: ای محمد، ازخدا بترس. رسول الله ﷺ فرمود:چه کسی خدا را اطاعت می کند، اگر من نا فرمانی می کنم؟ خداوند مرا بر مردم روی زمین امین تعیین نموده، اما شما امین نمی دانید؟ راوی میگوید: یک کسی. که گمان می کنم خالد بن ولید (رضی الله عنه بود) از رسول الله ﷺ اجازه قتل او را خواست، اما هرگاه آن شخص برگشت، رسول الله ﷺ فرمود: از نسل او کسانی پیدا می شوند که قرآن می خوانند، اما از اسلام چنان بیرون می شوند مثلی که تیر از نزد تیر انداز، مسلمان ها را می کشند و بت پرستان (کافران) را ترک می کنند. اگر من زمان آن ها را یافتم مثل عادیان میکشم) یعنی ریشه شان را نابود می کنم…
فوائد حدیث:
1: از حدیث فوق، اوج گستاخی خوارج دانسته می شود، که حتی در برابر رسول اللهﷺاین قدر بی ادب بودند.
2: سبب بزرگ ظهور خوارج حرص مال بود (ذوالخویصرة التمیمی به خاطر اینکه از غنائم حنین برای او چیزی داده نشد، بالای رسول الله ﷺ تهمت بست).
3: خوارج در هر موضوع از عجله کار می گیرند و با صبر و بردباری فیصله نمی کنند.
4: خوارج اصل مصالح و مفاسد را رعایت نمی کنند، آن ها بر رسول اللهﷺ انتقاد کردند، در حالی که رسول اللهﷺ مال را بنا بر مصلحت تقسیم نموده بود.
5: ویژگی آن ها اصلاح ظاهر و فساد باطن است از همینست که ابن عباس. رضی الله عنهما. می فرماید : لیس باشدّ اجتهادا من الیهود والنصاری ثم ضلوا. اما ایشان باز هم از دین خارج شونده هستند.
6: شاخصه دیگر خوارج بدگمانی است (که پدر کلان آن ها بر رسول اللهﷺ کرده
بود) و یاگناه شمردن چیزیکه گناه نیست.
7: حافظ ابن حجر(رحمه الله) می گوید: هرگاه مراد از دین اسلام باشد، این دلیل است برای آنانی که خوارج را کافر میدانند. اما اگر مراد از دین طاعت باشد، پس ایشان فاسقان اند و این قول جمهور است. {فتح الباری ج6 ص 618}
8: درین حدیث ترغیب به قتال با خوارج است. زیرا فکر خارجی برای اسلام خطر ناک تر از یهودیت ونصرانیت است. از همینست که رسول الله.ﷺ تنها آرزوی قتل ایشان را نموده، بلکه می خواهد هما نند عادیان ریشه شان را از بین ببرد.
9: برخورد با خوارج برعکس دیگر گروه های مبتدع می باشد. به معنای اینکه: با باغی ها جنگ می شود،تا اینکه درطاعت امام داخل شوند و نیز اسیران و زخمیان باغی ها کشته نمی شوند. اما در مورد خوارج گفته شده که مانند عادیان کشته شوند. ابن تیمیه (رحمه الله) می گوید: قتال در برابر خوارج، مثل قتال با باغی ها و ر اهزنان نیست، زیرا؛ کشتار باغی ها و ر اهزنان مانند عادیان روا نیست، اما خوارج باید مانند عادیان نابود شوند. (الصارم المسلول.ج2ص 347)
10: [یقتلون اهل الاسلام و یدعون اهل الاوثان] این ویژگی دیگر خوارج است که کافران و مشرکان را نمی کشند، بلکه شمشیر های شان همواره گردن مسلمان ها رامی زند. امام ابن تیمیه(رحمه الله) می نویسد.[لأن أولئک عندهم کفار أصلييون و هولاء مرتدون وکفرالرِّدة أغلظ بالاجماع من الكفر الاصلي] مجموع الفتاوی ج 28 ص 847) یعنی: زیرا ایشان مؤمنان را مرتدین می گویند و بالاجماع کفر ارتداد بدتر از کفر اصلی است. بنا بر اعتقاد ایشان باید اولا مرتدین کشته شوند، سپس باکافران اصلی مقابله شود.
و من الله التوفیق