امر بالمعروف و نهی عن المنکر (تشویق به نیکی و بازداشتن از بدی) در چارچوب نظام اسلامی یک وظیفه برجسته و مؤثر است که می‌تواند تحولی عمیق در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان ایجاد کند و اصلاحات قابل توجهی را به همراه داشته باشد.
هر حکومت اسلامی موظف است پنج هدف اصلی زندگی مسلمانان را که شامل دین، نفس، عقل، مال و نسل است؛ حفظ کند.
اگر در یک حکومت اسلامی تنها امنیت جان و مال مردم تأمین شود، ولی دین و عقل آنان آسیب ببیند، به جای موفقیت، آنان را به پرتگاه هلاکت سوق داده است، از این‌رو حکومت اسلامی مکلف است که از انحطاط و فساد دینی و عقلی مسلمانان جلوگیری کند.
کتاب‌های اصول فقه هنگام بررسی حُسن اعمال شرعی مأموربه؛ آن را به دو نوع تقسیم می‌کنند: حسن لذاته و حسن لغیره، به‌عنوان مثال جهاد را از نوع حسن لغیره می‌دانند؛ جهادی که در ذات خود متضمن “تعذیب بندگان خدا و تخریب سرزمین‌های خدا” است اما برای هدفی بزرگ‌تر؛ عملی مشروع شمرده می‌شود. جهاد، گرچه در ذات خود جنگ است و رنج و ویرانی به همراه دارد، اما برای اعلای کلمة الله مشروعیت می‌یابد.
هنگامی که جهاد برای اهداف والا مشروع شد، مسئولیت مجاهدین پس از پیروزی نیز در قرآن کریم مشخص شده است. الله متعال می‌فرماید:
[الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ] (الحج: ۴۱)
ترجمه: «آنان که اگر در زمین به آنان قدرت دهیم، نماز برپا می‌دارند، زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند».
از این آیه می‌توان استدلال کرد که جهاد برای اعلای کلمة الله مشروع است که از طریق قدرت و توان انجام می‌شود، پس از دستیابی به قدرت، یکی از وظایف الهی که به حاکم سپرده شده؛ امر به معروف و نهی از منکر است. مخالفت فکری، عقیدتی یا عملی با این مسئولیت می‌تواند ثمره جهاد را به‌سرعت نابود کند.
هرچند برخی تحلیل‌گران بنام روشنفکر از ایجاد وزارت امر به معروف و نهی از منکر متعجب‌اند، اما “الحسبة” به‌عنوان یک رکن اساسی در ساختار سیاسی اسلام معرفی شده است. این نهاد برای الزام به انجام معروف در صورت ترک آن و جلوگیری از منکرات آشکار تلاش می‌کند.
“الحسبة” یا وزارت امر بالمعروف و نهی عن المنکر، در حکومت اسلامی یک نهاد نظارتی است که از طریق آن، هم شهروندان جامعه و هم رهبران حکومت اسلامی از فساد اخلاقی، اداری و سیاسی در امان می‌مانند.
امر به معروف و نهی از منکر گرچه یکی از وظایف مهم حکومت اسلامی به شمار می‌آید، اما این مسئولیت بر دوش هر فرد جامعه نیز قرار دارد تا به نوبهء خود در انجام آن مشارکت کند.
البته این وزارت در چارچوب دستورات اسلامی فعالیت می‌کند و تنها موظف به جلوگیری از منکرات آشکار و علنی است، این نهاد هرگز اجازه ندارد به بهانه اصلاح یا جلوگیری از منکرات؛ در اسرار خصوصی مردم دخالت کرده یا در زندگی شخصی آنان جاسوسی کند، وظایف این وزارت تنها به چارچوب معین و محدود منکرات آشکار و علنی منحصر می‌شود.
