اخلاق نیکوی رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم ویژگی‌ای بود که او را به عنوان بهترین راهنما برای بشریت باقی گذاشت. ایشان صلی‌الله‌علیه‌وسلّم نه تنها در زندگی خانوادگی، بلکه در هر نوع زندگی اجتماعی نیز دارای اخلاق بی‌نظیر بودند. در این بخش، نگاهی کوتاه به زندگی خانوادگی رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم خواهیم داشت.
حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: «ما كانَ أحَدٌ أحْسَنَ خُلُقًا مِن رَسُولِ اللَّهِ، ﷺ؛ ما دَعاهُ أحَدٌ مِن أصْحابِهِ ولا مِن أهْلِ بَيْتِهِ إلّا قالَ: لَبَّيْكَ، فَلِذَلِكَ أنْزَلَ اللَّهُ تَعالى: ﴿وإنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ [القلم»: ٤]
ترجمه: هیچ‌کس به زیبایی رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم خلق‌وخو نداشت. هر‌گاه یکی از اصحاب یا خانواده‌اش او را صدا می‌زد، در پاسخ می‌گفتند: لبیک! به‌همین دلیل خداوند متعال فرمود: ﴿وإنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ [القلم: ۴] (و به راستی که تو دارای اخلاق عظیم هستی).»
همچنین حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: « عن عروة، عن عائشة قالت: ما ضرب رسول الله صلى الله عليه وسلم خادما له، ولا امرأة،…»«مصنف عبد الرزاق» (۱۷۶/۹) «مصنف ابن أبي شيبة» (۱۷۰/۱۴) «مسند أحمد» (۳۷/۴۰)
ترجمه: رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم هرگز خدمت‌کار یا همسرش را نزده است. او با همه به نیکی رفتار می‌کرد و همه تحت تأثیر اخلاق نیکوی او قرار می‌گرفتند.
حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها همچنین می‌فرماید: عن الأسود بن يزيد: سألت عائشة رضي الله عنها: ما كان النبي صلى الله عليه وسلم يصنع في البيت؟ قالت: كان في مهنة أهله، فإذا سمع الأذان خرج. «صحيح البخاري» (۲۰۵۲/۵)
ترجمه: اسود بن یزید می‌گوید از حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها پرسیدم: رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم در خانه چه می‌کرد؟ پاسخ داد: ایشان در خدمت اعضای خانواده‌اش بود و هر‌گاه اذان می‌شنید، برای نماز خارج می‌شد. رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم در خانه مانند یک عضو عادی و مسئولیت‌پذیر خانواده عمل می‌کرد و در کارهای خانه به خانواده‌اش کمک می‌کرد.
در سال دهم بعثت، عموی رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم ابوطالب و همسر ایشان حضرت خدیجه رضی‌الله‌عنها وفات کردند. به‌همین دلیل، رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم این سال را «عام الحزن» (سال اندوه) نامیدند؛ ایشان به دلیل این فقدان‌ها بسیار غمگین بودند، زیرا هر دو برای ایشان بسیار عزیز و مهم بودند. عام الحزن وهو العام العاشر من بعثته صلى الله عليه وسلم، فقد توفيت فيه زوجته خديجة بنت خويلد رضي الله عنها، وتوفي فيه عمه أبو طالب»«فقه السيرة النبوية مع موجز لتاريخ الخلافة الراشدة» (۹۷)
ابراهیم پسر رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم از دنیا رفت. رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم از فراق او اشک ریخت و فرمودند: إن العين تدمع والقلب يحزن، ولا نقول إلا ما يرضي ربنا وإنا بفراقك يا إبراهيم لمحزونون.
«چشم اشک می‌ریزد و قلب اندوهگین می‌شود، ولی ما چیزی نمی‌گوییم مگر آنچه پروردگارمان را خشنود کند. ای ابراهیم، ما از فراق تو اندوهگینیم.»
حضرت فاطمه دختر رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم بسیار به وی محبوب بود و محبت بی‌نظیری بین آن‌ها وجود داشت. رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم در مورد ایشان فرمودند: «إنما فاطمة بضعة مني، يؤذيني ما آذاها». «صحيح مسلم» (۱۴۱/۷)
ترجمه: فاطمه پاره تن من است. هر چه او را بیازارد، مرا آزرده است.
نتیجه: رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم با اعضای خانواده، فرزندان، همسران و همه افراد با محبت، مهربانی و دلسوزی رفتار می‌کردند. ایشان به حقوق آن‌ها توجه می‌کرد و آن‌ها نیز محبت زیادی به ایشان داشتند؛ هرگز با اعضای خانواده‌اش به بدی یا تحقیر سخن نمی‌گفت و در کارهای خانه به آن‌ها کمک می‌کرد. ایشان مانند یک عضو عادی و مهربان خانواده زندگی می‌کرد و دیگران را نیز به زندگی نیکو دستور می‌داد.
