درس‌های برگرفته از غزوهٔ بدر:
غزوهٔ بزرگ بدر فصلی روشن و زرّین در تاریخ پرشکوه اسلام است، این غزوه نقطهٔ آغازی برای پیشرفت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مسلمانان بود، از یک‌سو جایگاه و اعتبار مسلمانان در منطقه تقویت شد و از سوی دیگر دشمن سرسخت‌شان (قریش) به انزوای سختی در منطقه دچار گشت.
این غزوه پر از پندها و عبرت‌هایی است که درک آن‌ها برای هر مسلمان یک وجیبه است، می‌توان گفت یکی از منابع اساسی در باب قتال به شمار می‌رود که هر مسلمان باید از آن بهره گیرد، برای نظم و انسجام بهتر، این درس‌ها را در دو بخش تقسیم می‌کنیم:
بخش نخست: از آغاز تا پیش از نبرد؛ در این بخش از زمان خروج سپاه اسلام تا شروع نبرد، نکاتی خلاصه می‌شود که حاوی درس‌های مفیدی برای امت اسلامی است.
بخش دوم: از آغاز نبرد تا پایان آن؛ در این بخش، پس از آغاز جنگ تا پایان آن درس های برگرفته شده از راه و منهج مبارک پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم تحلیل می‌شود.
بخش نخست: از آغاز تا نبرد
۱- هدف ابتدایی مسلمانان کاروان تجاری قریش بود؛ اما طبق تقدیر الهی کاروان نجات یافت و مسلمانان با سپاه قریش روبه‌رو شدند که در نتیجهٔ آن؛ هم پیروزی و هم غنیمت نصیب‌شان شد، از این دو چیز استنباط می‌شود:
الف: اموال کفار محارب محترم شمرده نمی‌شوند، بنابراین مسلمانان می‌توانند آن‌ها را به غنیمت گیرند و از این طریق مالک آن شوند، دلیل اصلی غزوهٔ بدر همان کاروان تجاری قریش بود که به سمت مکه می‌رفت، در آن زمان قریش محاربین و در حال جنگ با مسلمانان بودند، علاوه براین آنان اموال و باغ‌های مهاجرین را غصب کرده بودند؛ پس مهاجرین حق داشتند که در مقابل، اموال قریش را مصادره کنند تا این آیات تطبیق یابد:
[وجزاء سیئة سیئة مثل‌ها]. یعنی: «و جزای بدی، بدی‌ای همانند آن است». (شوری: ۴۰)
[فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم]. یعنی: «پس اگر کسی بر شما تجاوز کرد، همان‌گونه که بر شما تجاوز کرده، با او مقابله کنید». (بقره: ۱۹۴)
بنابراین اگر کسی به دلیل نادانی یا تعصب، مسلمانان را در این اقدام سرزنش کند او از واقعیت دور مانده است.
ب: در پیروزی سپاه کمیت اهمیت ندارد بلکه کیفیت مهم است، سپاه مکه مجهز به اسب‌ها، زره‌ها و نیروی نظامی فراوان بود و هر روز شتر ذبح می‌کردند، اما سپاه مدینه نه تنها از نظر تعداد کم بود بلکه حتی گرسنه هم بودند، با این حال چون برای رفعت اسلام و شهادت پاک می‌جنگیدند؛ نوعی اطمینان قلبی داشتند، بنابراین هم پیروزی برایشان عید بود و هم شهادت.
۲- این غزوه به امت می‌آموزاند که اگر فرماندهی قصد جنگ با کفار را دارد، باید منابع اطلاعاتی (استخبارات) وسیع، قوی و فعال داشته باشد، تا حرکات و برنامه‌های دشمن را شناسایی کند و وضعیت دشمن را به مسلمانان اطلاع دهد تا آمادگی لازم را داشته باشند.
۳- در این غزوه، روش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم اهمیت مشورت را برجسته می‌سازد، با این‌که ایشان پیامبر بودند و اجتهادشان از خطا محفوظ بود و در صورت خطا، خداوند آن را تصحیح می‌فرمود، با این وجود با یارانش مشورت می‌کردند و نظرات آنان را می‌پذیرفتند. این روش پیامبر صلی الله علیه وسلم فقط به این غزوه محدود نمی‌شود، بلکه همیشه با دوستان خود مشورت می‌کردند.
بنابراین، در مسائلی که نصّ (قرآن و سنت) درباره‌شان نازل نشده و به حوزه تدبیر، برنامه‌ریزی و سیاست شرعی مربوط باشد باید با یاران همفکر و هم‌مسیر مشورت شود، اما اگر درباره موضوعی نصّی وجود داشته باشد، جای مشورت در آن نیست و باید طبق مقتضی نص عمل شود.
۴- دشمن باید در همه میدان‌ها شکست داده شود: اقتصادی، سیاسی، تبلیغاتی و نظامی، تا از مسیر باطل خود منحرف گردد.
این‌که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم کاروان تجاری را هدف گرفتند، از یک‌سو پاسخی بود به اقدامات دشمنانهٔ مکرر قریش در برابر اسلام، و از سوی دیگر نوعی جنگ اقتصادی با آن‌ها به شمار می‌رفت؛ زیرا در آن کاروان، اموال بسیاری از مشرکان قرار داشت و با هدف قرار گرفتن آن، آنان دچار ضربهٔ شدید اقتصادی می‌شدند، که این هم بخشی از هدف جهاد با کفار است.
لذا پس از انکار دعوت اسلامی از سوی کفار؛ مقابله و حفاظت از نفوذ خود در همهٔ میدان‌ها ضروری است تا بتوان جنگ را به‌خوبی مدیریت کرد و دشمن را از هر جهت تحت فشار قرار داد.
