غزه، منطقه‌ای کوچک در ساحل دریای مدیترانه، یکی از پرتراکم‌ترین و بحرانی‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود. چنددهه اشغال، جنگ، بی‌ثباتی سیاسی و بحران‌های انسانی، این منطقه را به سرآغاز اخبار جهانی بدل کرده است، در اینجا تلاش شده تا نگاهی عمیق به وضعیت تاریخی، سیاسی، اقتصادی، بهداشتی و انسانی غزه انداخته شود تا تصویر روشنی از وضعیت کنونی این منطقه ارائه گردد.
۱- پیشینه تاریخی
۱.۱ امپراتوری عثمانی و قیمومیت بریتانیا:
غزه از قرن شانزدهم تا سال ۱۹۱۷ میلادی تحت سلطه امپراتوری عثمانی بود، پس از پایان جنگ جهانی اول این منطقه تحت قیمومیت بریتانیا درآمد که پایه‌گذار تقسیم فلسطین شد.
۱.۲ جنگ ۱۹۴۸ و اشغال:
پس از اعلام تشکیل رژیم اسرائیل، جنگ میان اعراب و اسرائیل آغاز شد، مصر کنترل نظامی غزه را در دست گرفت اما در سال ۱۹۶۷ اسرائیل این منطقه را اشغال کرد، مردم فلسطین بارها علیه اشغال مقاومت کردند که انتفاضه سال ۱۹۸۷ برجسته‌ترین نمونه آن است.
۱.۳ توافق اوسلو و تسلط حماس:
بر پایه توافق اوسلو در سال ۱۹۹۳ م، غزه به‌طور جزئی تحت کنترل اداره فلسطین قرار گرفت اما در سال ۲۰۰۷، حماس از طریق انتخابات قدرت را در دست گرفت و غزه را به‌طور کامل تحت سیطره خود درآورد، پس از آن محاصره شدیدی از سوی مصر و اسرائیل بر این منطقه اعمال شد که منجر به انزوای غزه گردید.
۲- جغرافیا و جمعیت:
غزه مساحتی حدود ۳۶۵ کیلومتر مربع دارد و طبق برآورد سال ۲۰۲۵، جمعیت آن به ۲.۳۵ میلیون نفر می‌رسد، تراکم جمعیت حدود ۴۰,۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع است که آن را به یکی از پرتراکم‌ترین مناطق جهان تبدیل کرده است.
۳- بحران انسانی:
۳.۱ وضعیت صحی:
در پی جنگ، نظام صحی غزه تقریباً نابود شده است.
از ۳۵ شفاخانه تنها ۲۲ مورد به‌صورت جزئی فعال هستند، از میان ۱۵۳ مرکز صحی ۷۶ مورد به‌طور جزئی فعالیت می‌کنند.
بیماری‌ها و وباها: ۲۱۳,۰۸۵ مورد اسهال گزارش شده که ۱۰۴,۲۱۳ مورد آن در میان کودکان زیر ۵ سال بوده است، موارد گسترده‌ای از ابتلا به هپاتیت A گزارش شده و ویروس فلج اطفال نیز در فاضلاب‌ها شناسایی شده است.
کمبود دارو: به‌دلیل بسته بودن مرزها، دارو و تجهیزات مورد نیاز برای درمان سرطان، بیماری‌های مزمن و جراحی‌ها در دسترس نیست.
۳.۲ بحران غذایی:
شرایط نزدیک به قحطی: حدود ۱.۸۴ میلیون نفر با ناامنی شدید غذایی مواجه‌اند که ۱۳۳,۰۰۰ نفر از آن‌ها در وضعیت قحطی قرار دارند.
مشکل در توزیع غذا: سیستم توزیع غذایی از طریق «بنیاد انسانی غزه» ناکارآمد بوده که به مرگ‌ومیرهایی انجامیده است.
یورش به کدام‌های غذا: به‌دلیل کمبود شدید مواد غذایی در دیر البلح، هزاران نفر به انبار برنامه غذایی سازمان ملل یورش بردند که منجر به کشته شدن چهار نفر شد.
۳.۳ آوارگی:
حدود ۱.۹ میلیون نفر آواره شده‌اند که معادل ۸۵٪ جمعیت منطقه است. بسیاری در اردوگاه‌های موقت با شرایط بسیار دشوار زندگی می‌کنند.
۴- وضعیت اقتصادی:
در سال ۲۰۲۳ (GDP) حدود ۸۱.۳٪ کاهش یافته، بیکاری به ۷۹.۳٪ رسیده و فقر به ۷۴.۳٪ افزایش یافته است. حدود ۳۷,۳۷۹ ساختمان تخریب شده‌اند و زیرساخت‌های اساسی مانند آب، برق و صحی تقریباً از بین رفته‌اند.
۵- جنگ جاری (۲۰۲۳–۲۰۲۵)
در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، مجاهدین حماس در واکنش به تجاوزات مستمر اسرائیل، عملیاتی علیه آن آغاز کردند که در نتیجه آن حدود ۱۲۰۰ اسرائیلی کشته شدند. اسرائیل نیز حملات گسترده‌ای علیه غزه آغاز کرد که تا می ۲۰۲۵، بیش از ۵۴,۰۰۰ فلسطینی شهید و بیش از ۱۱۲,۰۰۰ نفر زخمی شده‌اند.
۶- واکنش جهانی:
جامعه جهانی در واکنش به این رویدادها دچار شکاف شده است؛ برخی از اسرائیل حمایت می‌کنند، اما بسیاری دیگر از حقوق فلسطینیان دفاع می‌نمایند. سازمان ملل، نهادهای بین‌المللی و موسسات بشردوستانه خواستار کمک‌های فوری شده‌اند، در مارچ ۲۰۲۵، کشورهای عربی طرحی برای تشکیل دولت فنی فلسطین و استقرار نیروهای حافظ صلح سازمان ملل ارائه دادند اما اسرائیل آن را رد کرد.
۷- نیازهای بازسازی:
بازسازی اقتصادی: به‌گفته سازمان ملل، بازگرداندن اقتصاد غزه به وضعیت پیشین، نیازمند ده‌ها میلیارد دلار و چندین دهه زمان است.
توسعه انسانی: شاخص توسعه انسانی (HDI) به ۰.۴۰۸ کاهش یافته که معادل سطح سال ۱۹۵۵ است و نشان‌دهنده نابودی ۶۹ سال پیشرفت است.
۸- آینده غزه:
آینده غزه همچنان نامشخص است، اگر جامعه جهانی، بازیگران منطقه‌ای و طرف‌های درگیر به راه‌حل سیاسی واقعی متعهد نشوند، بحران انسانی بیش از پیش تشدید خواهد شد. برای بازسازی غزه، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیم، تعهدات بلندمدت و ایجاد فضای اعتماد است.
غزه طی چندین دهه، قربانی جنگ، اشغال و بحران‌های انسانی بوده است، این منطقه نه‌تنها نقطه‌ای محصور در جغرافیاست، بلکه نمادی زنده از رنج انسانی، شکست سیاسی و بی‌تفاوتی جهانی است، اگر جامعه جهانی برای تحقق عدالت، انسان‌دوستی و راه‌حلی پایدار گامی برندارد؛ این بحران بیش از پیش عمیق خواهد شد.