در ماه اپریل سال ۲۰۱۵، رهبران گروه‌های مسلح مناطق قبایلی در یک منطقه مرزی بین پاکستان و افغانستان گرد هم جمع آمدند و حافظ سعیدخان را به عنوان رهبر خود انتخاب کردند. حافظ سعیدخان با ابراهیم عواد (ابوبکر بغدادی)، رهبر داعش، بیعت کرد و مدتی بعد شاخه خراسان داعش با صدای ابو محمد عدنانی به طور رسمی اعلام موجودیت کرد.
داعش حافظ سعیدخان را به عنوان رهبر شاخه خراسان و شیخ عبدالحسیب لوگری را به عنوان معاون او انتخاب کرد. در مرحله اول تعداد کمی از افراد تندرو و افراط‌گرا از پاکستان و افغانستان به این گروه پیوستند. در میان این افراد، برخی از اعضای تحریک طالبان پاکستان و امارت اسلامی نیز بودند که به دلیل تفکرات تندروانه خود، از گروه‌های اصلی خود سرپیچی کرده بودند.
علاوه بر این، برخی گروه‌های کوچک دیگر که به تنهایی فعالیت می‌کردند و ناشناخته و بی‌تأثیر بودند، به این گروه فتنه‌گر پیوستند؛ از جمله این گروه‌ها می‌توان به گروه گل زمان فاتح، گروه عمر منصور از مسجد لال، گروه توحید و جهاد عبیدالله پیشاوری، گروه ابطال الاسلام تحت رهبری شیخ عبدالقاهر، گروه شیخ محسن در کنر، گروه طلحه از منطقه مروت در پشتونخوا و گروه دولت‌میر در کورمه اشاره کرد که همگی به شاخه خراسان داعش پیوستند.
به عنوان اولین نیروی انسانی شاخه خراسان، ازبک‌ها و مهاجران خارجی که در وزیرستان ساکن بوده و دارای افکار تند یا توسط سایر گروه‌ها طرد شده بودند، نیز نقش کلیدی ایفا کردند. در وزیرستان شمالی، با آغاز عملیات فوج پاکستان این مهاجران به سمت عضویت در گروه داعش سوق داده شدند؛ برخی از آن‌ها به مناطق قبایلی و ننگرهار رفتند و در آن‌جا به داعش پیوستند، در حالی که برخی دیگر به مناطق دیگر افغانستان و ولایت زابل نقل مکان کردند. این آغاز نفوذ و فعالیت‌های گروه داعش در داخل افغانستان بود.
از زمان اعلام خلافت داعش تا اولین ظهور و سپس تأسیس شاخه خراسان و تا امروز، این گروه یکی از بدنام‌ترین عناوین و نام‌های قرن بیست و یکم به شمار می‌رود که جنایات بزرگی علیه بشریت و اسلام مرتکب شده است. گروه داعش، به ویژه شاخه خراسان مراحل مختلفی از ظهور و افول را پشت سر گذاشته است. در افغانستان، این گروه همواره تلاش کرده است خود را به عنوان یک تهدید بزرگ و جدی نشان دهد اما حقیقت این است که این گروه اکنون با چالش‌های جدی در داخل کشور مواجه است؛ تأثیرگذاری و قدرت آن به طور قابل توجهی کاهش یافته است و به دلیل عدم ارتباط قومی و فکری با مردم افغانستان، منابع انسانی و مالی آن در داخل کشور در حال خشکیدن است.
در این نوشته وضعیت شاخه خراسان در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ میلادی از هر جنبه مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
وضعیت امنیتی و نظامی شاخه خراسان:
از زمان به قدرت رسیدن امارت اسلامی، وضعیت نظامی شاخه خراسان داعش به تدریج از سالی به سال دیگر ضعیف‌تر شده است. کاهش قابل توجهی در حملات آن‌ها مشاهده شده، افراد نظامی، پناهگاه‌ها و شبکه‌های آن‌ها از بین رفته یا دستگیر شده‌اند. وضعیت نظامی بد شاخه خراسان در هر سال، نتیجه مستقیم مبارزات شدید علیه این گروه در سال‌های گذشته است.
بر اساس آمار گروه داعش در سال ۲۰۲۳ مسئولیت ۲۰ حمله در افغانستان را بر عهده گرفت، در حالی که این عدد در سال ۲۰۲۲ به ۱۴۵ حمله و در سال ۲۰۲۱، که اولین سال حکومت امارت اسلامی بود، به ۲۹۳ حمله رسید. اگرچه این آمار توسط منابع متفاوت گزارش شده است، اما همه این ارقام کاهش قابل توجهی در سطح فعالیت‌های تخریبی شاخه خراسان را نشان می‌دهند، تا جایی که منحنی آماری حملات تا پایان سال ۲۰۲۳ و ادامه آن در سال ۲۰۲۴ به صفر نزدیک شده است.
در جریان سال ۲۰۲۴، تعداد حملات داعش به صورت ماهانه به یک حمله کاهش یافت و در برخی ماه‌ها حتی به صفر رسید. در این سال، در مجموع ۱۶ حمله انجام شد (سازمان ملل و دیگر گزارش‌های جهانی این عدد را ۱۹ اعلام کرده‌اند) که بیشتر آن‌ها علیه غیرنظامیان مذهبی، اقلیت‌ها و اهداف غیرنظامی بی‌دفاع متمرکز بود.
در طول سال ۲۰۲۳ و سال‌های قبل از آن، شکست‌های پی در پی شاخه خراسان در داخل افغانستان و شرایط سخت و مبارزات قاطعانه‌ای که با آن مواجه بودند، باعث شد تا این گروه توجه خود را از افغانستان برداشته و بر کشورهای دیگر منطقه متمرکز کند. رهبران، جنگجویان و اعضای این گروه از افغانستان فرار کردند و در کشورهای همسایه مانند پاکستان پناه گرفتند و در تلاش برای تجدید سازمان و انسجام مجدد بودند.
یک عامل کلیدی در این تغییر استراتژی نظامی، پیشینه بدنام شاخه خراسان به عنوان یک گروه نیابتی بود. این گروه به عنوان یک انتخاب آسان و ارزان برای پیشبرد رقابت‌های استخباراتی و سیاسی جهانی و جنگ‌های نیابتی مورد استفاده قرار گرفت. به همین دلیل آن‌ها به راحتی توانستند حملات پیچیده و سختی را در سطح منطقه انجام دهند. از جمله حملات انجام شده توسط شاخه خراسان در سطح منطقه می‌توان به دو حمله در ایران در جنوری سال ۲۰۲۴ و حمله به سالن کراسنوگورسک در روسیه در ماه مارچ ۲۰۲۴ اشاره کرد که از جمله رویدادهای بزرگ در چارچوب تمرکز خارجی این گروه بودند.
مبارزه امارت اسلامی علیه شاخه خراسان و تأثیر آن بر فعالیت‌های این گروه در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴:
امارت اسلامی مبارزه خود را علیه شاخه خراسان داعش در چند مرحله مهم و اساسی انجام داده است. قبل از فتح کشور، زمانی که امارت اسلامی در ننگرهار پایگاه گروه فتنه‌گر داعش را از بین برد، باقی‌مانده جنگجویان داعش توسط دولت وقت و نهادهای استخباراتی به شهرهای بزرگ منتقل شدند. برخی از آن‌ها که قبلاً در زندان‌ها بودند، پس از فتح کشور توسط امارت اسلامی، فعالیت‌های خود را علیه امارت اسلامی آغاز کردند.
در پاسخ، امارت اسلامی به عنوان یک نظام مسئول اولین مرحله و محور مبارزه را آغاز کرد. در این مرحله امارت اسلامی توانست تعداد زیادی از جنگجویان سطح پایین شاخه خراسان را از بین ببرد یا دستگیر کند. در این دوره، صدها جنگجوی داعش کشته، دستگیر یا تسلیم شدند و تعداد زیادی از مراکز فعالیت و پناهگاه‌های آن‌ها نابود شدند.
در محور دوم مبارزه مسئولان سطح متوسط داعش، فرماندهان گروه‌ها، سرگروپ‌ها و افراد مرتبط با تبلیغات و رسانه‌ها هدف قرار گرفتند که در نتیجه، تعداد زیادی از مسئولان سطح متوسط این گروه کشته یا دستگیر شدند.
در محور سوم مبارزه رهبران سطح بالای شاخه خراسان هدف قرار گرفتند. در این راستا، پنج درصد از رهبری شاخه خراسان از بین رفت، از جمله سه والی این شاخه (اسلم فاروقی، مولوی ضیاءالدین احمد و شیخ ضیاءالحق ضیاء) و تعداد زیادی از فرماندهان نظامی و رهبران ارشد این گروه کشته شدند.
هنگامی که شاخه خراسان در نتیجه مبارزات مؤثر و سیستماتیک امارت اسلامی به طور کامل سرکوب شد، این گروه در سه سال گذشته به تدریج با شکست‌های بزرگ و پی‌درپی مواجه گشت. تا سال ۲۰۲۳ میلادی بخش‌های نظامی، مالی و تشکیلاتی این گروه دچار رکود شد و در سال ۲۰۲۴، نمودار فعالیت‌های تخریبی آن‌ها به پایین‌ترین سطح خود رسید. ارتباطات مالی آن‌ها با منابع منطقه‌ای و جهانی قطع شد و با بحران مالی بی‌سابقه‌ای مواجه شدند، تا جایی که به طور رسمی به جنگجویان خود دستور دادند که هزینه‌های فعالیت‌های خود را خودشان تأمین کنند.
منابع انسانی آن‌ها از بین رفت، ساختار تشکیلاتی و دفاتر آن‌ها متلاشی شد و مسئولان مهم بخش‌های فرهنگی، تبلیغاتی و مهاجرت این گروه کشته یا دستگیر شدند. رهبران و مسئولان باقی‌مانده به کشورهای همسایه و منطقه فرار کردند. اکنون تقریباً تمام حملات شاخه خراسان از خارج برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود. این گروه مراکز متعددی برای اسکان و تعلیم در خارج از افغانستان دارد و توسط بازیگران مختلف به عنوان یک پروژه علیه امارت اسلامی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در سال‌های اخیر حملات در سطح افغانستان، منطقه و جهان از اماکن مذکور برنامه‌ریزی و اجرا شده است.
به این ترتیب، شاخه خراسان داعش در چند سال گذشته با شکست‌های استراتژیک متعددی مواجه شده است. اگرچه حضور و فعالیت‌های این گروه هنوز مشاهده می‌شود، اما در نتیجه مبارزات مستقیم امارت اسلامی، قدرت این گروه عملاً به صفر رسیده است. حمایت‌های اجتماعی، نظامی و مالی آن‌ها از بین رفته و قدرت، رعب و وحشت آن‌ها نه تنها در سطح افغانستان، بلکه در سطح منطقه و جهان نیز به شدت کاهش یافته است. شکست‌های افغانستان ضربه‌های سختی به آن‌ها وارد کرده است.
علاوه بر این، مبارزات شدید امارت اسلامی علیه داعش، افغانستان را از شر این گروه مصون نگه داشته و سطح تهدید آن‌ها در سطح جهان نیز کاهش یافته است. اگرچه در ابتدا این گروه با کنترل برخی مناطق تا حدی قدرت‌مند به نظر می‌رسید، اما اگر با سال‌های قبل از ۲۰۲۴ مقایسه شود، قدرت شاخه خراسان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۵ زمانی که این گروه نفوذ خود را در افغانستان گسترش داد، سطح حملات و تهدیدات آن‌ها در پاکستان، افغانستان و دیگر کشورهای منطقه بسیار بالا بود، اما اکنون فعالیت‌های این گروه نسبت به هر زمان دیگر کاهش یافته است. حملات قابل توجهی که قبلاً انجام می‌دادند، اکنون به تعداد بسیار کم و بدون تأثیر قابل توجه انجام می‌شود.