علامه سیوطی رحمه‌الله می‌فرماید: “لولا العلماء لکان الناس کالبهائم” اگر علما نبودند مردم مثل چهارپایان بودند یعنی زندگی مردم مثل زندگی چهارپایان می‌شد.
علمای کرام چراغ‌های راه جامعه هستند و جایگاه ستون فقرات را دارند؛ هر جماعتی که عالم ندارد یا با علما رابطه نداشته باشد دارای خیر نیست، چنین جامعه‌ای برای بهبود زندگی اخروی خویش با علما صحبت و مصاحبت برگزیند و زندگی‌اش را موافق با فرموده‌های حق علماء سپری نماید.
مکلفیت علما در جامعه دعوت مردم به سوی دین، نهی از منکرات و امر به معروفات است.
قول رسول الله صلی الله علیه و سلم است که می‌فرماید: «الدّین النصیحة» یعنی «دین سراسر نصیحت است» [بخاری و مسلم].
عالم باید با لحن بسیار نرم و روش احسن مردم را به سوی دین دعوت دهد؛ هنگام دعوت باید نرمی داشته باشد، تندخو و سخت‌گیر نباشد، مردم را طوری به دین دعوت نماید که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلّم دعوت می‌داد.
عالم باید از مسائل بحث برانگیز که باعث تخریب جامعه و ایجاد دشمنی و حسادت می‌شود جداً پرهیز کند، هر دستور دین را به تک تک افراد جامعه با پیشانی باز برساند، اگر در جامعه چنین عملی وجود داشته باشد که غیرشرعی است مردم را عاقلانه و حکیمانه نهی کند.
از افراط و تفریط پرهیز شود؛ افراط و تفریط در شریعت جایی ندارد. اگر جامعه بدون دین و دعوت بماند، مسئولیتش بر عهده علما است.
مکلفیت علما قدم گذاشتن بر نقش قدم رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلّم و سلف امت است؛ در امور دینی نباید از احدی ترسید و نه تحت تأثیر کسی قرار گرفت.
پیامبر ﷺ می‌فرماید: «أَلاَ لاَ يَمْنَعَنَّ أَحَدَكُمْ هَيْبَةُ النَّاسِ أَنْ يَقُولَ بِحَقٍ إِذَا رَآهُ أَوْ شَهِدَهُ، فَإِنَّهُ لاَ يُقَرِّبُ مِنْ أَجَلٍ وَلاَ يُبَاعِدُ مِنْ رِزْقٍ أَنْ يَقُولَ بِحَقٍّ أَوْ يُذَكِّرَ بِعَظِيمٍ» [رواه احمد، ابن حبان او ابن ماجه]
ترجمه: مبادا ترس مردم شما را از گفتار و بیان داشتن حق باز دارد، زیرا راست گفتن کار بزرگی است که نه مرگ می‌آورد و نه روزی را می‌برد.
همچنین ایشان فرموده‌اند: «أَفْضَلُ الْجِهَادِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ أَوْ أَمِيرٍ جَائِرٍ» [ابو داود، احمد]
ترجمه: «بهترین جهاد گفتن سخن حق نزد پادشاه یا حاکم ظالم است».
اندیشه و نظریه یک عالم باید جامع باشد، از محدودیت نظری منزه باشد و از تعصب و تعلق جهتی، قومی و زبانی به دور باشد.
در حال حاضر مسئولیت ویژه علما دفاع و پاسداری از ساختار فکری طبقه جوان و نظام اسلامی است.
هر عالم باید دفاع و حراست از نظام موجود را وظیفه و وجیبه‌ی خود بداند.
عالم نباید حریص باشد؛ از حرص و طمع دنیا باید دور بماند. عالم نباید برای بست و منصب در نظام اسلامی مسئولیت به عهده بگیرد بلکه کار نمودن در نظام اسلامی را مکلفیت خود بداند؛ عالمی که نیت و مقصد وی منصب و اهداف دنیوی باشد از پاداش همچین علمی وبال ساخته می‌شود.
امروز اگر جامعه و اتباع ما در مقابل نظام اسلامی غافل و مانع هستند، عالم مسئول است؛ او باید جامعه را بر نظام اسلامی جمع نماید، آن را از خیر و برکت نظام اسلامی مطلع سازد و مردم را تشویق کند که از حقوق خود در نظام اسلامی بهره‌مند شده و تحت هر نوع شرائطی از آن دفاع و حراست کند.
